Pek çok sektör ve iş alanında bilhassa kar-zarar durumlarının tespitinde önemli bir yer tutan birim maliyet nedir? En basit tabiriyle, değerlendirme konusu yapılacak ürün veya hizmetten bir birim adet üretmek için gerekli olan parasal miktardır. En küçük mahalli işletmelerden, çok uluslu küresel dev firmalara kadar bütün piyasa aktörleri için büyük bir önem arz eden birim maliyet fiyatlandırma ve satış konularında firma karar alıcılarına dayanak noktası teşkil eder.
Peki birim maliyet hangi durumlarda ve ne şekilde kullanılır? Yazımızda birim maliyet ile ilgili gerekli bilgileri kısa ve kafalarda soru işareti bırakmayacak şekilde açıkladık.
BİRİM MALİYET NEDİR?
İşletmelerin mal ve hizmetleri nezdinde birim maliyet belirlemesi ve birim maliyeti analizi yapması; işletmenin o mal veya hizmetten üretim ve satım süreci sonunda gerçekten verim alıp alamadığı konusunda yol gösterici olmaktadır. Bir işletmenin faaliyetlerini yürütmesi noktasında kritik önemi haiz olan birim maliyet en anlaşılır ifadeyle; bir birim mal veya hizmet üretilirken, depolanırken ve satılırken (genellikle parasal değere karşılık gelen) katlanılan giderdir.
Birim maliyet, küçük işletmelerden dev firmalara kadar geniş bir yelpazede kullanılan efektif bir araçtır. İşletmeler ve firmalar, birim maliyet hesabı yapmak suretiyle kar ve zarar durumlarını inceleyebilmekte ve bu doğrultuda satış için en doğru fiyatları belirleyebilmektedir.
En nihayetinde, birim maliyeti hesabını etkili şekilde değerlendiren üretici işletme ve firmalar, bu yolla tespit ettikleri satış fiyatları ile kâr pozisyonuna geçecek ve işletmelerinin devamını sağlayacak gelirler elde edeceklerdir.
Özünde bir muhasebe terimi olan birim maliyet başta inşaat, gıda, otomotiv, eğitim vb. olmak üzere neredeyse bütün sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.
Toplam maliyetin üretim sayısına bölümü olarak da ifade edilen birim maliyet aracının etkili şekilde kullanımının işletmeye getireceği tek katma değer kâr elde edilmesi değildir. Bunun yanı sıra işletme, faaliyetini sürdürdüğü piyasada rakipleriyle rekabet etmek ve tüketici için en iyi seçenek olma avantajına da sahip olabilir.
BİRİM MALİYET NASIL HESAPLANIR?
Birim maliyet hesaplamanın temelinde esasen basit bir matematiksel işlem mantığı yatmaktadır. Birim maliyet hesaplaması yaparken gereken iki ana kalem toplam maliyet ve üretim miktarıdır. Keza bir birim malın maliyeti, en basit tabiriyle katlanılan harcama ve giderlerin yani toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesi yoluyla hesaplanır.
Yapılan işlem sonucu ortaya çıkan sonuç bir birim mal veya hizmetin üretiminde katlanılan maliyet ve giderlere karşılık gelmektedir. Neredeyse bütün sektörlerdeki irili ufaklı tüm işletmeler tarafından kullanılan bir araç olan birim maliyet hesabı her zaman basit olmamaktadır.
Zira bazı sektörlerdeki işletmeler için birim maliyeti hesaplama yapılırken sabit maliyetler ve değişken maliyetler gibi farklı kalemler denkleme dahil olmaktadır. Bu gibi durumlarda birim maliyet hesabı nispeten kompleks hale gelebilmektedir.
Konuyu daha net anlamak adına; sabit ve değişken olan maliyet kavramlarına kısaca değinmemiz gerek.
Sabit maliyet kısaca mal veya hizmetin niteliklerine bağlı olmadan kendiliğinden var olan maliyeti ifade eder. (örn: Ürünün saklandığı deponun kiralama gideri)
Değişken maliyet mal veya hizmete bağlı olarak farklılık gösterebilen maliyeti ifade eder. (örn: Malzeme giderleri)
BİRİM MALİYET HESAPLAMA FORMÜLÜ
Birim maliyet hesaplama formülü şu şekildedir;
- Birim Başına Maliyet= ( Toplam Sabit Maliyetler + Toplam Değişken Maliyetler ) / Üretilen Toplam Birimler
Birim maliyet hesaplama formülünde “birim başına maliyet” başa baş noktası denilen noktayı ifade etmektedir. Başa baş noktasında, kar veya zarar durumu söz konusu değildir. Toplam maliyet veya harcamalar bu noktada toplam gelire eşittir.
Bu durumu bir örnekle açıklayacak olursak; birim maliyeti 10 ₺ olan bir ürünün başa baş fiyatı da 10 ₺’dir. Bu üründen kar elde etmek için başa baş noktasından daha fazla bir fiyatı olması gerekmektedir.
Toplam sabit maliyetler; üretilen ürün, mal veya hizmetin yapımına denk gelen ve zaman içinde değişim göstermeyen maliyetlerdir. Sabit maliyetler üretilen birimden bağımsız olduğu için sürekli aynı kalmaktadır.
Toplam değişken maliyetler; her gün, her ay, her yıl ya da yılda birkaç defa periyodik aralıklarla değişebilen maliyetlerdir. Sabit maliyetten farklı olarak üretilen ürün, mal veya hizmetin birim sayısına bağlıdır.
Örneğin, bir ürünün günlük üretimi 200 adetten zamanla günlük 300 adete çıkabilir. Bu durumda ürünü üreten kişi için ödenen ücret aynı, fakat üretilen birim sayısı daha fazla olduğundan dolayı değişken maliyetin daha düşük olduğunu söylemek mümkündür.
Toplam değişken maliyetler “doğrudan işçilik maliyetleri” ve “doğrudan malzeme maliyetleri” kalemlerini de kapsamaktadır. Doğrudan işçilik maliyetleri; üretime katılan işçilere ödenen ücretleri, doğrudan malzeme maliyetleri de üretimde kullanılan veya satın alınan malzemelerin giderlerini kapsamaktadır.
Toplam değişken maliyetler, toplam sabit maliyetlerden farklı olarak; ürün, mal veya hizmetlerin çıktısında değişiklik olduğu sürece değişir.
Üretilen toplam birimler; bir gün, bir hafta veya bir ay içinde üretilenlerin birim sayısıdır. Birim maliyet hesaplama formülünde, üretilen toplam birimlerin haftalık olarak alınması koşulunda, diğer kalemlerin de aynı şekilde haftalık olarak alınması gerekmektedir.
BİRİM MALİYET HESAPLAMA ÖRNEKLERİ
- A firmasında Ocak ayında 5000 birim ayakkabı üretilmiştir. Toplam değişken maliyet 10.000 ₺ ve toplam sabit maliyet 8.000 ₺’dir. Bu durumda birim maliyeti şu şekilde hesaplarız;
Birim Maliyet= (8.000 ₺ T. Sabit Maliyet + 10.000 ₺ T. Değişken Maliyet) / 5000 birim = 3,6 ₺
- B firmasının yıllık koli üretimi 120.000 birimdir. Toplam sabit maliyeti 200.000 ₺, doğrudan işçilik maliyetleri 350.000 ₺ ve d oğrudan malzeme maliyetleri 250.000 ₺’dir. B firmasının birim maliyeti;
Birim Maliyet= ( 200.000 ₺ + 350.000 ₺ + 250.000 ₺ ) / 120.000 =6,67 ₺
- Mum üretimi yapan bir fabrikanın Nisan Mayıs ve Haziran aylarındaki toplam üretimi 27.000 birimdir. Bu üç aydaki toplam sabit maliyet 95.000 £, toplam değişken maliyet 105.000 £’dur. Bu fabrikanın birim maliyetini;
Birim Maliyet= ( 95.000 £ + 105.000 £) / 27.000 = 7,41 £ şeklinde hesaplarız.
- Bir etiket fabrikasında günlük olarak 15000 birim etiket basılmaktadır. Bu fabrikanın günlük toplam değişken maliyeti 22.000 ₺, toplam sabit maliyeti 18.500 ₺’dir. Bu etiket fabrikasında birim maliyet;
Birim Maliyet= ( 22.000 ₺ + 18.500 ₺) / 15000 = 2,66 ₺ olarak hesaplanır.
- C ihracat firmasında Şubat ve Mart aylarında 18900 birim ürün ihraç edilmiştir. Bu firmanın Şubat ve Mart ayları toplam değişken maliyeti 150.000 $, toplam sabit maliyeti 122.000 $’dır. Bu durumda C firmasında birim maliyet;
Birim Maliyet= ( 122.000 $ + 150.000 $ ) / 18900 = 7,25 $ olarak hesaplanır.
ÖZET
Kısacası birim maliyet bütün işletmeler için en önemli muhasebe araçlarından biridir. En net haliyle sabit maliyetlerin ve değişken maliyetlerin toplanarak bulunan değerin üretim sayısına bölümüyle ortaya çıkan sonucu ifade eden birim maliyet, işletmelerin kendi piyasalarında başarılı olmaları yolunda anahtar işlevini haizdir.
Zira birim maliyet hesaplaması ve analizi ile işletme; o ürün veya hizmet için en doğru planlama ve fiyatlandırmayı yaparak gerek kâr maksimizasyonu sağlamakta gerekse en doğru fiyatlandırma sayesinde piyasa alıcıları (örn. halk) tarafından tercih edilen bir işletme haline gelebilmektedir. Bu yüzden mal ve hizmet sağlayan küçük veya büyük işletmelerin birim maliyet aracını efektif şekilde kullanmalıdır.
Diğer içeriklerimize ulaşmak için buraya tıklamanız yeterli. Maliyet ile ilgili olan açık maliyet, batık maliyet, sabit maliyet, marjinal maliyet, alternatif maliyet, değişken maliyet kavramlarının ne olduğunu da sitemizden öğrenebilirsiniz.